Những điều ba mẹ cần biết để chăm sóc mẹ và bé sau sinh một cách hiệu quả.

Thời kỳ sau sinh là giai đoạn vô cùng quan trọng đối với cả mẹ và bé, đòi hỏi sự chăm sóc đặc biệt và toàn diện. Một người mẹ khỏe mạnh và một em bé được chăm sóc đúng cách sẽ có nền tảng tốt nhất để phát triển. Dưới đây là những điều ba mẹ cần biết để chăm sóc mẹ và bé sau sinh một cách hiệu quả.
 

I. Chăm Sóc Mẹ Sau Sinh:
 

Giai đoạn hậu sản là thời gian cơ thể mẹ phục hồi sau quá trình mang thai và sinh nở đầy vất vả. Việc chăm sóc đúng cách sẽ giúp mẹ nhanh chóng lấy lại sức khỏe, tinh thần và có đủ năng lượng để chăm sóc bé.

1. Phục Hồi Thể Chất:

• Nghỉ ngơi đầy đủ: Giấc ngủ là yếu tố then chốt giúp cơ thể phục hồi. Mẹ nên cố gắng tranh thủ ngủ bất cứ khi nào bé ngủ, kể cả những giấc ngủ ngắn. Nhờ sự hỗ trợ của chồng hoặc người thân để có thể nghỉ ngơi nhiều hơn.

• Vận động nhẹ nhàng:

  • Sinh thường: Sau vài giờ, mẹ có thể bắt đầu vận động nhẹ nhàng như đi lại quanh giường, hít thở sâu. Các bài tập Kegel (co thắt cơ sàn chậu) nên được thực hiện sớm để tăng cường sức mạnh cơ vùng chậu, hỗ trợ phục hồi và ngăn ngừa són tiểu.

  • Sinh mổ: Vận động cần thận trọng hơn. Mẹ nên đi lại nhẹ nhàng sớm nhất có thể sau khi hết tác dụng của thuốc tê, điều này giúp giảm nguy cơ dính ruột và huyết khối.

  • Lưu ý: Tránh nâng vật nặng, hoạt động mạnh trong 6 tuần đầu sau sinh để vết thương (dù là tầng sinh môn hay vết mổ) có thời gian lành.

• Vệ sinh cá nhân:

  • Vệ sinh vùng kín: Rất quan trọng để phòng tránh nhiễm trùng. Mẹ nên rửa sạch bằng nước ấm, nước muối sinh lý hoặc dung dịch vệ sinh chuyên dụng theo chỉ dẫn của bác sĩ, lau khô nhẹ nhàng. Thay băng vệ sinh thường xuyên (ít nhất 4 giờ/lần hoặc khi ướt).

  • Tắm gội: Mẹ có thể tắm gội bằng nước ấm ngay sau sinh (nếu sinh thường) hoặc khi vết mổ đã khô (sinh mổ). Không nên ngâm mình trong bồn tắm cho đến khi sản dịch hết hẳn và vết thương đã lành hoàn toàn. Luôn sấy khô tóc ngay sau khi gội.

  • Vệ sinh vú: Vệ sinh sạch sẽ núm vú trước và sau mỗi lần cho bé bú để tránh tắc tia sữa hoặc viêm tuyến vú. Nếu bé không bú hết, mẹ nên vắt sữa ra ngoài.

• Theo dõi sản dịch và vết thương:

  • Sản dịch: Bình thường sẽ có màu đỏ sẫm trong vài ngày đầu, sau đó chuyển sang lờ lờ máu cá rồi dịch trong/trắng, kéo dài khoảng 2-4 tuần. Nếu sản dịch có mùi hôi bất thường, ra nhiều máu đỏ tươi, hoặc kèm sốt, đau bụng dữ dội, cần đi khám ngay.

  • Vết may (tầng sinh môn/vết mổ): Giữ vết may sạch sẽ, khô ráo, thoáng khí. Chườm lạnh có thể giúp giảm sưng đau tầng sinh môn. Quan sát xem có dấu hiệu sưng, đỏ, nóng, chảy mủ hay không.

2. Dinh Dưỡng Cho Mẹ Sau Sinh:

Dinh dưỡng đóng vai trò then chốt trong quá trình phục hồi của mẹ và đảm bảo đủ sữa cho bé bú.
 

• Ăn uống đủ chất:

  • Protein: Rất cần thiết để phục hồi mô bị tổn thương và sản xuất sữa. Nguồn protein tốt gồm thịt nạc (bò, gà), cá (cá hồi giàu DHA), trứng, đậu, sữa và các sản phẩm từ sữa.

  • Chất bột đường: Cung cấp năng lượng bền vững (cơm, mì, khoai lang, ngũ cốc nguyên hạt).

  • Chất béo tốt: Từ dầu thực vật, cá béo, các loại hạt (óc chó, hạnh nhân) cần thiết cho sự phát triển trí não của bé qua sữa mẹ.

  • Vitamin và khoáng chất: Ăn đa dạng các loại rau xanh đậm (rau ngót, súp lơ xanh), trái cây tươi để bổ sung vitamin (A, C, B, folate), canxi, sắt, kẽm.

• Uống đủ nước: Mẹ cần uống khoảng 2-3 lít nước mỗi ngày (nước lọc, nước canh, sữa, nước trái cây) để bù đắp lượng nước mất đi và hỗ trợ sản xuất sữa. Ưu tiên nước ấm.

• Chia nhỏ bữa ăn: Thay vì 3 bữa chính, mẹ nên chia thành 5-6 bữa nhỏ trong ngày để cơ thể dễ hấp thu và duy trì năng lượng.

• Không kiêng khem quá mức: Tránh kiêng khem vô lý theo quan niệm dân gian mà không có cơ sở khoa học, điều này có thể làm mẹ thiếu chất và ảnh hưởng đến nguồn sữa.

• Tránh các chất kích thích: Hạn chế cà phê, trà đặc, rượu bia, đồ ăn cay nóng, nhiều dầu mỡ, đồ ăn sống/tái vì có thể ảnh hưởng đến sữa mẹ và sức khỏe của mẹ.

3. Chăm Sóc Tinh Thần:

Giai đoạn sau sinh, mẹ rất dễ bị căng thẳng, lo âu, thậm chí trầm cảm sau sinh.

• Tìm kiếm sự hỗ trợ: Đừng ngần ngại nhờ chồng, gia đình hoặc bạn bè giúp đỡ việc nhà, chăm sóc bé để mẹ có thời gian nghỉ ngơi và hồi phục.

• Chia sẻ cảm xúc: Tâm sự với người thân, bạn bè hoặc chuyên gia nếu cảm thấy quá tải, buồn bã kéo dài.

• Dành thời gian cho bản thân: Dù ít ỏi, hãy cố gắng dành vài phút mỗi ngày cho sở thích cá nhân, nghe nhạc, đọc sách, hoặc đi dạo nhẹ nhàng.

• Hạn chế thông tin tiêu cực: Tránh đọc quá nhiều thông tin gây lo lắng trên mạng xã hội.

II. Chăm Sóc Bé Sơ Sinh:

Bé sơ sinh vô cùng non nớt và cần được chăm sóc đặc biệt trong những tuần đầu đời.
 

1. Dinh Dưỡng và Giấc Ngủ:

• Nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn: Trong 6 tháng đầu đời, sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng tốt nhất và duy nhất cho bé. Cho bé bú theo nhu cầu, thường là 2-3 giờ/lần, cả ngày lẫn đêm. Đảm bảo bé bú đúng cách và bú đủ.

• Tư thế bú đúng: Giúp bé bú hiệu quả, mẹ không bị đau và tránh tắc tia sữa.

• Cho bé ợ hơi sau bú: Giúp bé thoải mái, tránh nôn trớ.

• Giấc ngủ: Trẻ sơ sinh ngủ rất nhiều (16-18 tiếng/ngày), nhưng là những giấc ngủ ngắn. Đảm bảo không gian ngủ yên tĩnh, thoáng mát, an toàn (nằm ngửa trên nệm phẳng, không gối quá cao, không có chăn gối mềm che mặt).

2. Vệ Sinh Cá Nhân:

• Tắm bé: Tắm cho bé hàng ngày bằng nước ấm (khoảng 37∘C) trong phòng kín gió. Sử dụng sữa tắm gội chuyên dụng cho trẻ sơ sinh. Tắm nhanh gọn và lau khô, ủ ấm bé ngay sau đó.

• Chăm sóc rốn: Giữ rốn bé luôn sạch sẽ và khô ráo. Rửa rốn bằng cồn sát khuẩn 70 độ hoặc nước muối sinh lý theo chỉ dẫn của y tá, bác sĩ cho đến khi rốn rụng hoàn toàn (thường trong 7-10 ngày). Không băng kín rốn, để rốn thoáng khí.

• Thay tã: Thay tã thường xuyên khi bé tè hoặc ị để tránh hăm tã. Rửa sạch vùng kín và hậu môn bằng nước ấm, lau khô rồi thoa kem chống hăm.

• Vệ sinh mắt, mũi, tai, miệng:

  • Mắt: Dùng gạc mềm hoặc bông gòn thấm nước muối sinh lý lau nhẹ nhàng từ khóe mắt ra ngoài.

  • Mũi: Dùng tăm bông chuyên dụng thấm nước muối sinh lý vệ sinh nhẹ nhàng bên ngoài lỗ mũi nếu có gỉ mũi.

  • Tai: Lau nhẹ vành tai bên ngoài, không đưa bất cứ vật gì vào sâu bên trong tai bé.

  • Miệng: Lau nhẹ nhàng khoang miệng và lưỡi bằng gạc rơ lưỡi chuyên dụng sau khi bú.

3. Giữ Ấm và Môi Trường:

• Giữ ấm cơ thể: Trẻ sơ sinh rất dễ bị hạ thân nhiệt. Mặc quần áo cotton mềm mại, thoáng khí, đủ ấm (thường là nhiều hơn người lớn một lớp áo), đeo bao tay, bao chân, đội mũ khi cần thiết. Đảm bảo nhiệt độ phòng phù hợp (26−28∘C).

• Tránh gió lùa: Đảm bảo không gian sinh hoạt của bé kín gió nhưng vẫn thông thoáng.

• Tránh khói bụi, thuốc lá: Tuyệt đối không để bé tiếp xúc với khói thuốc lá hoặc môi trường ô nhiễm.

4. Theo dõi sức khỏe bé:

• Theo dõi nhiệt độ cơ thể: Bình thường từ 36.5∘C−37.2∘C (đo ở nách). Nếu bé sốt cao (>38∘C) hoặc hạ thân nhiệt (<36∘C) cần đưa đi khám ngay.

• Theo dõi phân và nước tiểu: Quan sát số lần và màu sắc phân, nước tiểu để đánh giá tình trạng tiêu hóa và hydrat hóa của bé.

• Dấu hiệu bất thường cần đi khám ngay:

  • Bú ít hoặc bỏ bú, nôn trớ liên tục.

  • Sốt cao hoặc hạ thân nhiệt.

  • Khó thở, thở rít, thở khò khè, tím tái.

  • Co giật, li bì, khó đánh thức.

  • Vàng da đậm hoặc xuất hiện sớm (trong 24 giờ đầu).

  • Chảy máu bất cứ chỗ nào.

  • Rốn sưng đỏ, chảy mủ, có mùi hôi.

Chăm sóc mẹ và bé sau sinh là một hành trình đầy thử thách nhưng cũng tràn ngập niềm hạnh phúc. Với sự chuẩn bị kiến thức kỹ lưỡng và sự hỗ trợ từ gia đình, ba mẹ sẽ tự tin hơn để chào đón và chăm sóc thiên thần nhỏ của mình một cách tốt nhất. Luôn nhớ tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc cán bộ y tế khi có bất kỳ lo lắng nào về sức khỏe của mẹ hoặc bé.